Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ - Ο ΟΡΚΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ

Σημαντικός αριθμός ζωγραφικών έργων του Εγγονόπουλου (όπως και του Θεόφιλου) αναφέρεται στην Επανάσταση του ’21 και περιλαμβάνει προσωπογραφίες αγωνιστών ή ευρύτερες συνθέσεις. Ένα από αυτά τα έργα είναι και ο "όρκος των Φιλικών".

"Ο όρκος των Φιλικών", ελαιογραφία σε καμβά, 1952 (υπογραφή καλλιτέχνη κάτω δεξιά)

Στον πίνακα παριστάνονται έξι μορφές, τρεις άντρες γυμνοί, ένας ημίγυμνος και δύο ντυμένοι. Στην αριστερή πλευρά κυριαρχεί η φιγούρα γυμνού άνδρα, που είναι καθισμένος, δαφνοστεφανωμένος, με γαλάζια κορδέλα στο στήθος που συγκρατεί σπαθί, η θήκη του οποίου βρίσκεται στο ξύλινο δάπεδο και κάτω από το σταυρωμένο του πόδι. Η καθισμένη στάση του άνδρα συμβολίζει και την ιδιαίτερη θέση που κατέχει στην ιεραρχία της μυστικής οργάνωσης. (ίσως ο αρχηγός της οργάνωσης). 

Όρθιος μπροστά του βρίσκεται ο μυούμενος, αυτός που θα γίνει δηλαδή μέλος της οργάνωσης, νέος με μακριά μαλλιά, γυμνός και αυτός, ο οποίος έρχεται σε χειραψία με άλλον άνδρα, ντυμένο με στρατιωτική στολή, ενώ με το αριστερό του χέρι κρατά πέλεκυ μινωικού τύπου, σύμβολο ιερής θυσίας, δύναμης και δικαιοσύνης. 

Δίπλα ακριβώς στον νεαρό άνδρα βρίσκεται η τρίτη γυμνή μορφή με καπέλο δυτικού τύπου (απ’ αυτά με τα οποία ο Εγγονόπουλος συνήθιζε να παριστάνει σε άλλες συνθέσεις τον θεό Ερμή) και περιδέραιο, ενώ με το δεξί χέρι κρατά τη λαβή ενός ξίφους και με το αριστερό τη θήκη του. 

Από τους ντυμένους ξεχωρίζει η μορφή που φέρει στρατιωτική στολή αξιωματικού του αγγλικού στρατού, πιθανόν Έλληνα στρατιωτικού, από την περίοδο της Aγγλοκρατίας στα Επτάνησα. 

Η ημίγυμνη μορφή, φέρει στολή οπλαρχηγού της ελληνικής επανάστασης. 

Στην πίσω δεξιά πλευρά του πίνακα βρίσκεται η δεύτερη ντυμένη μορφή, ο ιερέας. Ο ιερέας μαζί με τoν οπλαρχηγό έχουν υψωμένο το δεξί χέρι προς τον ουρανό, δείχνοντας προς τον Θεό. Πρέπει εδώ να προσθέσουμε ότι ο καθισμένος άνδρας έχει και αυτός το δεξί του χέρι τεταμένο σε οριζόντια θέση και με τον δείκτη να δείχνει προς το στήθος, την καρδιά του νεαρού άνδρα. Στην κάτω αριστερή γωνία του πίνακα βρίσκονται δύο αγγεία, τα «αγγεία του μυστηρίου», που χρησιμοποιήθηκαν στην τελετή της μύησης. Το πρώτο ως στάμνα ή αρχαία ελληνική υδρία για το νερό και το άλλο ως φιάλη για το λάδι, τα δύο υλικά δηλαδή που χρησιμοποιήθηκαν στη βάπτιση - μύηση του νεαρού άνδρα. 

Οι ενδείξεις δεν είναι αρκετές για να ταυτίσουμε τις μορφές του πίνακα με συγκεκριμένα πρόσωπα της επανάστασης. 

Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η τελετή πραγματοποιείται επί σκηνής, με τον χώρο να τέμνεται σε δύο επίπεδα, ένα εσωτερικό, τον χώρο της μύησης, και ένα εξωτερικό, από το οποίο προβάλλει ελληνικό τοπίο (λόφος πάνω στον οποίο δεσπόζει αρχαίος ναός). Η τομή παριστάνεται με χαμηλό τοίχο, από την αριστερή πλευρά προς το κέντρο του πίνακα, και κόκκινη κουρτίνα στη δεξιά. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια, με πολλούς όμως συμβολισμούς, αποτελεί και το γαλάζιο δαχτυλίδι που φέρουν στο δεξί τους χέρι και οι έξι μορφές, το οποίο προφανώς συμβολίζει τον ιερό δεσμό τους.

Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας

Ο όρκος των Φιλικών