ΘΕΟΦΙΛΟΣ - Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ (ΤΡΑΤΑ)

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, γνωστός απλά ως Θεόφιλος, (Βαρειά Λέσβου, μεταξύ του 1867 και 1870 – 1934) τον ενδιέφεραν τα θρησκευτικά θέματα και τα επεισόδια της αρχαίας και της σύγχρονης ιστορίας, οι αρχαίοι ήρωες και οι αγωνιστές του 1821, μορφές της παράδοσης και, ακόμη, σκηνές της καθημερινής ζωής και προσωπογραφίες. 

Τη δουλειά του Θεόφιλου μπορούμε να τη χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες περιόδους, που ξεχωρίζουν αρκετά μεταξύ τους. 

Πρώτη είναι η περίοδος της Θεσσαλίας. όπου θα περάσει περί τα 30 χρόνια της ζωής του, και θα αφήσει πλήθος σημαντικών έργων του. Ζωγραφίζει σε καφενεία, ταβέρνες, χάνια, στο χωριό Μηλιές φιλοτεχνεί την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, αλλά και πολλά σπίτια, ελαιοτριβεία, φούρνους, μύλους κ.α. Στον Βόλο ζωγραφίζει και πλήθος επιγραφών στα προσφυγικά των εκδιωχθέντων από τη Μικρά Ασία. Δυστυχώς, πολλά από τα έργα του έχουν καταστραφεί είτε από σεισμούς και πυρκαγιές, είτε από κατεδαφίσεις και αμέλεια. 

Η εποχή της επανόδου του στη Μυτιλήνη αποτελεί τη δεύτερη περίοδο της ζωγραφικής του. ένα είδος δισταγμού μαζί κι επιμέλειας, που υπάρχει στα έργα του Βόλου, εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία. Τα έργα αυτά επιζητούν λιγότερο το σχέδιο, μα ίσως στο βάθος να είναι πιο σχεδιασμένα. 

Η τρίτη περίοδός του είναι  ότι τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά.

Στον πίνακά του «Ο χορός των Μεγάρων (Τράτα)», ζωγραφισμένος με καζεΐνη σε καμβά, το 1933, παρουσιάζει έναν παραδοσιακό χορό.

Ο χορός των Μεγάρων (Τράτα), 1933

Την τρίτη μέρα της εαρινής ισημερίας έστηναν τον χορό «Ορμό» οι αρχαίοι Μεγαρείς. Την τρίτη μέρα του Πάσχα οι τωρινοί. Στον προαύλιο χώρο του Αη - Γιάννη του Γαλαίου, του επονομαζόμενου «Χορευταρά», μέχρι σήμερα οι Μεγαρίτισες χορεύουν με τις περίτεχνες τοπικές φορεσιές τους και το απαράμιλλο κάλλος των αργών, υπερήφανων και σεμνών χορευτικών κινήσεων. Ο «Χορός της Τρίτης» λοιπόν έγινε «Χορός της Τράτας», από παραφθορά. Στο κέντρο του πίνακα στρωμένο το πασχαλινό τραπέζι και στο βάθος ο παραδοσιακός οβελίας και τα μουσικά όργανα δίνουν μια γιορτινή διάθεση στον πίνακα. 

Γάλλος διπλωμάτης στα 1878 αναφέρει πως «... Αυτός ο χορός, που τη ρίζα του πρέπει να αναζητήσουμε στην αρχαιότητα, έχει έναν χαρακτήρα χαριτωμένης αγνότητας και συνάμα μελαγχολικής και παρθενικής κομψότητας... Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν ότι ο χορός είναι ένα θρησκευτικό σύμβολο ή καλύτερα θα λέγαμε μια λατρευτική τελετή». 
Γερμανός περιηγητής το 1861 αναφέρει τον χορό ως «Κύκλιο των Αρχαίων» ανακαλύπτοντας ομοιότητες με παράσταση που υπήρχε στην ασπίδα του Αχιλλέα. 

αναπαράσταση της ασπίδας του Αχιλλέα από τους Murray και Rylland. Στη μέση διακρίνεται ο χορός.

Πρόκειται πάντα για τον χορό Όρμο, χορό πεπλοφόρων παρθένων που χόρευαν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. Ο Λουκιανός τον περιγράφει ως κυκλικό χορό, του οποίου επικεφαλής ήταν ένας έφηβος που έσερνε τις κοπέλες που χόρευαν με κινήσεις χαριτωμένες και σοβαρές. Ο νεαρός χορευτής όμως επεδίδετο σε επιδέξιες φιγούρες, μιμούμενος πράξεις νεανικές και όσα υπόσχεται να κάνει μετά τον πόλεμο. Κάτι σαν τον πρωτοχορευτή στο τσάμικο. Η παρθένος που ακολουθεί δείχνει στις άλλες να χορεύουν κόσμια. Το σχήμα του χορού (όρμος = περιδέραιο = κύκλος), οι κόσμιες κινήσεις των κοριτσιών και οι επιδεκτικές του μπροστάρη εφήβου μάς οδηγούν στους σημερινούς «παραδοσιακούς» χορούς, όπως συρτό, καλαματιανό κ.ά.

Ο «Χορός της Τράτας» είναι ένας σημερινός χορός, μια γιορτή που έρχεται από παλιά και κατευθύνεται σεμνά και υπερήφανα σαν τις κινήσεις του στο αύριο.

Συρτός της τράτας «Το μικρό μου», Μέγαρα (Χοροστάσι 2014)