ΘΕΟΦΙΛΟΣ - ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΕΤΟΥΣΑ

Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα, 1933, φυσικά χρώματα σε καμβά

Το εξαίρετο έργο της τελευταίας περιόδου του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου «Ερωτόκριτος και Αρετούσα» έχει ως θέμα τους δύο ήρωες του αφηγηματικού ποιήματος του Βιτσέντζου Κορνάρου τον 16ο αιώνα, στο οποίο ο λογοτέχνης εξιστορεί την περιπέτεια του Ερωτόκριτου, που είχε ερωτευτεί την Αρετούσα, κόρη του βασιλιά της Αθήνας.

Στον πίνακα του Θεόφιλου παρουσιάζεται μια κρυφή συνάντηση των δύο ερωτευμένων. Η Αρετούσα ανταποκρίνεται στον έρωτα του Ερωτόκριτου, ο οποίος έχει ανεβεί με σχοινένια σκάλα στο μπαλκόνι της. 

Τα δύο πρόσωπα είναι σχεδιασμένα ισότιμα στο κέντρο του πίνακα, σε διάταξη μετωπική απέναντι στον θεατή, το ένα δίπλα στο άλλο, και υπερμεγέθη σε σχέση με τα αντικείμενα του περιβάλλοντός τους (π.χ. το μπαλκόνι), για να αναδειχτεί η σημασία τους. Παρόλο που ο Θεόφιλος αποφεύγει τις επικαλύψεις των κύριων θεμάτων του, εδώ ο Ερωτόκριτος επικαλύπτει αρκετά το σώμα της Αρετούσας, για να εντείνει το σμίξιμό τους. Ο περιβάλλων χώρος αποδίδει την ελληνικότητα του τοπίου και συνδέει την Αρχαιότητα (κορινθιακά κιονόκρανα) με το Βυζάντιο και τη Φραγκοκρατία στα κλασικά κτίρια. Ο κήπος με τα ελληνικά φυτά, τις διακοσμητικές γλάστρες και το παγώνι γεμίζει κάθε κενό γύρω από το ζευγάρι.
Στο σχέδιο του καλλιτέχνη είναι εμφανής η έλλειψη δεξιοτεχνίας. Εντούτοις, ο ποιητικός ρυθμός, η χάρη της πινελιάς, η εσωτερική ζωντάνια, το ανθρώπινο στοιχείο και το φωτεινό καθαρό χρώμα μαρτυρούν έναν ζωγράφο «γεννημένο από το ελληνικό τοπίο και τα έθιμά του». Ο χώρος είναι φαινομενικά δισδιάστατος και η απόδοση του βάθους είναι συμβολική, κατά τα βυζαντινά πρότυπα. Έχουμε έντονα περιγράμματα και φωτοσκιάσεις με γρήγορες πινελιές. Σε όλο το έργο κυριαρχεί μια χρωματική αντίθεση ανάμεσα στο γαλάζιο και την κόκκινη ώχρα. Γαλάζια - μπλε είναι τα ρούχα του Ερωτόκριτου, που συνδυάζοναι αρμονικά με το γαλάζιο στους κίονες και στον ουρανό. Αντίθετα, στο φόρεμα της Αρετούσας κυριαρχούν οι ώχρες, που συνδυάζονται αρμονικά με το φόντο στο άνοιγμα της κουρτίνας και στο μπαλκόνι, αλλά και με τις υπόλοιπες διάχυτες κόκκινες ώχρες σε όλο τον διάκοσμο.
Συνήθως τα έργα του Θεόφιλου είναι σχεδιασμένα από ψηλά και μάλλον λοξά, ενώ εδώ ο θεατής βρίσκεται μπροστά ακριβώς στο θέμα του. Υπάρχει επιμονή στην απόδοση της φορεσιάς, για να δειχτεί η καταγωγή και να μη μείνει αμφιβολία για τον ήρωα που παρουσιάζεται. Άλλωστε γι’ αυτόν τον σκοπό έχει προστεθεί και το κείμενο στο επάνω μέρος του πίνακα: «Διά σχηναίαν σκάλα αναβιβαζόμενος ο Ερωτόκριτος χαιρετών την Αρετούσαν».

Οι πιο γνωστοί στίχοι του Ερωτόκριτου

Αραγε υπάρχει άντρας ή γυναίκα στην Κρήτη που να μην έχει σιγοτραγουδήσει έστω και μια φορά τους στίχους αυτούς:

Τ’ άκουσες Αρετούσα μου, τα θλιβερά μαντάτα;
ο Κύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα.

Τέσσερεις μέρες μοναχά μου ’δωσε κι ανιμένω,
ύστερα να ξενιτευτώ, πολύ μακριά να πηαίνω.

Και πώς να σ’ αποχωριστώ και πώς να σου μακρύνω
και πώς να ζήσω δίχως σου τον ξορισμόν εκείνο;

Οι παραπάνω στίχοι είναι αυτοί που τραγουδούν στο παρακάτω βίντεο ο Βασίλης Παπακωσταντίνου και η Γεωργία Νταγάκη.

...Κατέχω το κι ο κύρης σου γλήγορα σε παντεύει
Ρηγόπουλο, Αφεντόπουλο, σαν είσαι συ γυρεύει

και δεν μπορείς ν’ αντθισταθής στα θέλουν οί γονείς σου
νικούν τηνε τη γνώμη σου κι αλλάσει η όρεξή σου.

Μια χάρη Αφέντρα σου ζητώ κι εκείνη θέλω μόνο
καί μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω

την ώρα π’ αρραβωνιστής να βαραναστενάξης
κι’ όντε σα νύφη στολιστής σαν παντρεμένη αλλάξης

ν’ αναδακρυώσης καί να πής, Ρωτόκριτε καημένε
τα σού τασσα λησμόνησα, τα θέλες μπλιό δέ έναι

.......................................................................................